ویژه؛ اکران کاخ
«ایستاده در غبار»
ایستاده در سینما
شاید برای گفتن این حرف خیلی زود باشد ولی به
نظرم مهدویان به سینمای خودش رسیده است. آخر دیشب که فرصتی دست داد تا زودتر
«ایستاده در غبار» را در کاخ جشنواره ببینم با اثری برخورد کردم که در دقایق اول
بدجوری برای ذهن مخاطب زیرپا می گیرد، مخصوصا که «آخرین روزهای زمستان» را دیده
باشی و جو رسانه ای بی سواد و فیلم ندیده هم مطرح کرده باشد که این کار که فیلم
نیست مستند است! در بدترین حالت فیلم یک داکیو درام جذاب است که نمی دانم چرا برخی
نمی خواهند حتی به این سطح نیز اعتراف کنند. فیلم هایی مثل Apollo 13 یا United 93 فیلم های نسبتا جذابی نبودند؟ بگذریم... اما بعد از یکه
ای که مخاطب در اوایل فیلم میخورد غرق در روایت روایت گران نامشخص فیلم می شود،
روایت گرانی که حتا نمی دانیم کجا هستند، روایت گری جدید در سینما نه دانای کل هست
نه دیالوگ بازیگر هست و نه حتا صحنه مونولوگ. روایت گری که پیر می شود، صدایش بین
مرد و زن عوض می شود اما از جایی به بعد این تغییر راوی حتی حس نمی شود. فیلم قصه
روایت می کند، اما از روایت گری که تا به حال در سینما پای حرف هایش ننشسته بودیم،
شاید دلیل بیگانگی خیلی ها با فیلم همین باشد.
اما در مقایسه نمونه مشابه این مدل
کارها من می خواهم سطح کار مهدویان را بالاتر ببرم. مهدویان کار خودش را سخت کرده،
چیزی که در این فیلم آرشیوی است فقط 3-4 مکالمه یا سخنرانی ضبط شده از سردار
بزرگوار احمد متوسلیان است که در جاهای خود در داستان استفاده شده است. یعنی
مهدویان برخلاف روال رایج این مدل فیلم ها تمامی تصاویر داستان را از نو ساخته.
حساب بکنید کار بسیار بسیار سخت طراحی صحنه و لباس و اجرای گریم هایی که باید
کاراکتر ها به چهره اصلی نزدیک کند. لباس ها، دکوراسیون منزل و... که عجیب حال و
هوای خانه های قدیمی را دارند. بازار، مردم، ماشین ها، مغازه ها همه و همه درگیر
در فیلم و ایفای کننده نقش خودشون هستند.
دوربین مهدویان بدجور انحصاری است.
فیلمبرداری را بعد فیلم مطمئن شدم که با 16 میلیمتری انجام داده، رنگ و تم فیلم
داد میزد. اما قاب ها که خاص خودش است طوری بسته می شود تا دوربین را فضول نشان
دهد، در حیاط از لابلای شاخه به داخل اتاق و سر سفره سرک می کشد اما با حیا. یله
وارد خانه نمی شود. از دور آرام و روان نظاره می کند گذر زندگی در خانه را یا از
پشت در نیمه باز سرک می کشد به جلسه سپاه پاوه یا بعدتر از پشت تویوتا مکالمات حاج
احمد را یواشکی گوش می کند. قاب ها از دید کسی هست که در فیلم نیست، کسی که حتی
همان روایت گر جدید قصه مان هم نیست! دقیق تر اگر بگوییم یعنی فیلم دکوپاژی متفاوت
دارد که دوربین را زنده می کند. حالا این قاب را اضافه کنید به آن روایت گر، خب چه
انتظاری از منتقد و رسانه بی ذوق و غیرخلاق در برخورد با این فیلم دارید؟!
کمی از
فرم که فاصله بگیریم در قصه و روایت کار کارگردان کمی ساده تر بوده. روایت زندگی
حاج احمد آنقدر بالا و پایین و نقاط کلیدی داشته که به حد کافی کشش داستان را بر
دوش خود بگیرد. البته پروسه تحقیق و پژوهش الحق قوی کار شده بود که تصویرسازی به
آن میزان قوت داشت.
درباره مسئله قهرمان سازی و قهرمان نمایی؛ اول اینکه این
داستان مانند فیلم هایی هالیوودی شخصیتی خیالی را به عنوان قهرمان ملی به تصویر
نمی کشد که از کودکی تا حال اش را هر گونه که دوست دارد تصویر کند، ما با قهرمان و
کاراکتری واقعی طرفیم که کارگردان قصد دارد تا می تواند به حقایق وجودی اش نزدیک
باشد. برای همین فیلم مهدویان دروغ نمی گوید! فرمانده فیلم باورپذیر است، شهید از
آسمان بر زمین نازل شده نیست. بچگی اش دعوا میکرده، افسرده و گوشه گیر بوده،
بیماری سخت داشته و عصبانی بوده! بله حاج احمد شخصیتی جدی و نسبتا عصبانی در مواقع
حساس و تصمیم گیری ها مهم داشته، گرفتن این شاخصه از قهرمان داستان _که مد نظر خیلی
ها در نقدشان هست_ مثلا قرار است نقش را به مخاطب نزدیک کند؟! اصلا اینطور نمی
شود... مثل فیلم هایی که د این سال ها زیاد دیده ایم؛ شهدا و رزمندگانی اتو کشیده
ای که تر و تمیز می جنگد و باورناپذیر شهید می شوند! پس مزیت فیلم این است که به
مخاطب دروغ نمی گوید. انتخاب بازه های زمانی ای هم که در فیلم مطرح می کند به همین
علت است، یک انقلابی ممکن است زیر بار شکنجه اذیت شود (که اگر آن اعتراف را اصلا
اینطور در نظر بگیریم) یا اشتباهی کند و از سر تواضع جلوی همه رزمنده های از
فرمانده ای دیگر عذرخواهی کند یا در جایی دیگر در گوش مافوق خود بزند! طبیعتا
فیلمنامه ضعف پرداختی هم دارد، دو ساعت فیلم فرصت پرداخت به کودکی تا ربوده شدن
همچین شخصیتی را ندارد، شاید اگر مثل «آخرین روزهای زمستان» چندین قسمت فرصت بود
مهدویان باز ما را به عمق و ریز شخصیت داستانش می برد ولی خب همینقدر دیدن
قهرمانان واقعی این کشور در فضایی که سینماگرانش با قهرمانان شان قهر هستند خود
جای بسی شعف دارد تا حدی که مرا برای زودتر دیدنش از یک سر تهران را به کاخ(!)
جشنواره بکشاند و به تماشای یک قهرمان کوخ نشین بنشاند!
بعد از اتمام فیلم ایستاده
در سینما کف زدم (مانند خیلی های دیگر) برای فیلمی که نو بود، قصه داشت و روایت می
کرد چیزی هایی را که در این روزها به گوش امثال من نیز مهجور مانده اند. از طرف
خودم تشکر ویژه ای هم باید بکنم از رزمنده دیروز و تهیه کننده امروز و آشنای
همیشگی که اعتماد به یک جوان خوش ذوق کرد و نتیجه اش را هم دید؛ در فضایی که نه در
فرهنگ، نه در هنر، نه در اقتصاد، نه در صنعت و... به جوانان اعتماد نمی کنند؛
ممنون حبیب والی نژاد عزیز
